Spis treści
Co to jest wydziedziczenie?
Wydziedziczenie jest pozbawieniem prawa do zachowku, które może nastąpić tylko w testamencie i w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Wydziedziczenie wyklucza daną osobę od dziedziczenia i pozbawia ją prawa do dochodzenia zachowku, chyba że spadkodawca przebaczy spadkobiercy.
Kiedy można wydziedziczyć?
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego musi mieć trwały charakter i odnosić się do prowadzonego nagannego trybu życia, np. pijaństwa, zażywania narkotyków, czy znęcania się nad osobami bliskimi. Zastosowanie instytucji wydziedziczenia będzie utrudnione, gdy sam spadkodawca postępował w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, np. odrzucił jedno z dzieci, czy znęcał się nad swoją rodziną.
Do przesłanki wydziedziczenia zalicza się także przestępstwa, popełnione wskutek świadomych działań, mających na celu popełnienie czynów zabronionych przeciwko życiu, zdrowiu, wolności. Oznacza to, że wśród przesłanek wydziedziczenia nie znalazły się wszystkie, a jedynie niektóre kategorie przestępstw.
Wydziedziczenie dziecka lub innych spadkobierców ustawowych możliwe jest także wtedy, gdy zanikły więzi rodzinne lub wszelkie inne formy kontaktu między nimi a spadkodawcą. Przesłanka ta dotyczy także zaprzestania udzielania pomocy przez spadkobiercę – zarówno materialnej, jak i niematerialnej. Należy jednak zaznaczyć, że przyczyną wydziedziczenia nie może być sytuacja, w które spadkodawca sam zrezygnował z oferowanej pomocy, czy sam zerwał kontakty rodzinne.
Wydziedziczenie a przebaczenie uprawnionemu do zachowku
§ 1. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.
§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Pojednanie między spadkodawcą a uprawnionym nie musi przyjmować żadnej szczególnej formy, a dokonać przebaczenia można zarówno przed jak i po wydziedziczeniu. Co jednak istotne – jeśli do przebaczenia doszło po sporządzeniu testamentu, należ wówczas odwołać część, która mówi o pozbawieniu prawa do zachowku. W tym celu można sporządzić nowy testament, zniszczyć lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność, jak również dokonać zmian, które wskazują na odwołanie zawartych w testamencie postanowień.
Czy można podważyć wydziedziczenie?
Osoba, która po śmierci spadkodawcy domaga się zachowku, może starać się udowodnić, że podana w testamencie przyczyna wydziedziczenia nie jest zasadna. W tym celu należy udowodnić, że zachowania lub sytuacje opisane w testamencie nie miały miejsca. Oprócz tego niesłusznie wydziedziczony będzie uprawniony, któremu spadkodawca przebaczył przed śmiercią. Można również zdecydować się na podważenie testamentu i udowodnić, że został on sporządzony pod wpływem błędu, czy wystosowanej groźby, czy w czasie gdy spadkodawca pozostawał pod wypływem osób trzecich. Oprócz tego możliwe jest wytoczenie powództwa o zapłatę zachowku wobec pozostałych spadkobierców ustawowych, powołując się na bezskuteczność wydziedziczenia.